Miejsce pamięci i muzeum, symbol Holocaustu i nazistowskich zbrodni przeciwko ludzkości
Auschwitz-Birkenau to największy niemiecki nazistowski obóz koncentracyjny i zagłady, który stał się symbolem Holocaustu i jednym z najważniejszych miejsc pamięci na świecie. W 1979 roku teren byłego obozu został wpisany na Listę Światowego Dziedzictwa UNESCO jako świadectwo tragicznych wydarzeń, które miały miejsce podczas II wojny światowej.
Auschwitz został założony przez Niemców w 1940 roku na przedmieściach Oświęcimia, miasta wcielonego do Trzeciej Rzeszy. Początkowo funkcjonował jako obóz dla polskich więźniów politycznych, ale szybko rozrósł się do ogromnego kompleksu obejmującego kilka podobozów, w tym największy - Birkenau (Auschwitz II), który stał się głównym ośrodkiem masowej zagłady europejskich Żydów.
W Auschwitz-Birkenau naziści zamordowali około 1,1 miliona osób, głównie Żydów z całej okupowanej Europy. Ofiarami byli także Polacy, Romowie, jeńcy sowieccy i osoby innych narodowości. Większość zginęła w komorach gazowych zaraz po przybyciu do obozu. Inni zostali zamordowani przez rozstrzelanie, zagłodzenie, wyniszczającą pracę, pseudomedyczne eksperymenty i epidemie.
Obóz został wyzwolony 27 stycznia 1945 roku przez wojska sowieckie. W chwili wyzwolenia w obozie przebywało około 7 tysięcy więźniów, głównie chorych i wycieńczonych. Wcześniej, w wyniku zbliżania się frontu, Niemcy ewakuowali około 60 tysięcy więźniów w tak zwanych "marszach śmierci", podczas których wielu z nich zmarło z wycieńczenia, zimna lub zostało zastrzelonych.
Auschwitz-Birkenau stał się uniwersalnym symbolem ludobójstwa, zbrodni przeciwko ludzkości i ostrzeżeniem dla przyszłych pokoleń. Jest to miejsce pamięci o ofiarach nazizmu, ale także świadectwo tego, do jakich okrucieństw może doprowadzić nienawiść, rasizm i totalitaryzm.
W 2005 roku Zgromadzenie Ogólne ONZ ustanowiło dzień 27 stycznia, rocznicę wyzwolenia obozu, Międzynarodowym Dniem Pamięci o Ofiarach Holocaustu. Każdego roku w tym dniu na terenie byłego obozu odbywają się uroczystości upamiętniające, w których uczestniczą byli więźniowie, przedstawiciele władz państwowych i religijnych z całego świata oraz tysiące osób chcących oddać hołd ofiarom.
Państwowe Muzeum Auschwitz-Birkenau zostało utworzone w 1947 roku z inicjatywy byłych więźniów. Obejmuje ono tereny dwóch zachowanych części obozu: Auschwitz I (obóz macierzysty) i Auschwitz II-Birkenau, gdzie znajdują się ruiny komór gazowych i krematoriów, baraki więźniarskie i wiele innych obiektów.
Muzeum prowadzi działalność edukacyjną, naukową i wydawniczą. Gromadzi i konserwuje przedmioty związane z funkcjonowaniem obozu, a także dokumenty i relacje świadków. Co roku miejsce to odwiedza ponad 2 miliony osób z całego świata, w tym wielu młodych ludzi, którzy uczą się o niebezpieczeństwach nienawiści, fanatyzmu i ekstremizmu.
Auschwitz-Birkenau pozostaje jednym z najważniejszych miejsc pamięci nie tylko w Polsce, ale na całym świecie. Jest przestrogą dla ludzkości i przypomnieniem o konieczności ochrony praw człowieka, poszanowania godności każdej osoby oraz przeciwdziałania wszelkim formom rasizmu, antysemityzmu i nietolerancji.
Zwiedzanie tego miejsca to doświadczenie trudne emocjonalnie, ale niezwykle ważne dla zrozumienia jednego z najtragiczniejszych rozdziałów w historii ludzkości. Jak napisano na pomniku w Birkenau: "Niech na zawsze pozostanie ten krzyk rozpaczy i przestrogi dla ludzkości. Tu hitlerowcy zamordowali półtora miliona mężczyzn, kobiet i dzieci, głównie Żydów z różnych krajów Europy".